Αφορμή και κύρια θεματική αυτού του άρθρου είναι η πρόσφατη διαρροή μέρους της αναβαθμισμένης άδειας ανοιχτού παιχνιδιού (OGL 1.1) από την Wizards of The Coast (μητρική εταιρία Hasbro) η οποία έχει εκδώσει το πασίγνωστο επιτραπέζιο παιχνίδι ρόλων Dungeons and Dragons (DnD). Το περιεχόμενο που διέρρευσε έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις καθώς αυτό το οποίο οι ίδιοι αποκαλούν ως αναβάθμιση της άδειας ανοιχτού παιχνιδιού, από την OGL1.0 του 2000 στην OGL1.1 του 2023, στην πραγματικότητα αποτελεί απλά κατάργηση της ανοιχτής άδειας προς μιας κλειστού τύπου άδειας χρήσης του παιχνιδιού τους.
Αλλά επειδή το θέμα είναι αρκετά τεχνικό, και εδώ δεν είμαστε κοινότητα παιχνιδιών αλλά κοινότητα linux, θα προσπαθήσω για αρχή να σας ‘βάλω στο κλίμα’ με μερικούς ορισμούς και ιστορικό για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτή η εξέλιξη για τον κόσμο των επιτραπέζιων παιχνιδιών ρόλων, αλλά και για την κοινότητα ανοιχτών αδειών. Ευελπιστώ ότι θα μπορέσουμε να τραβήξουμε μερικές παράλληλες με τις εμπειρίες μας στον κόσμο των ανοιχτών αδειών λογισμικού και να προκληθεί από κάτω συζήτηση.
Τι είναι τα επιτραπέζια παιχνίδια ρόλων (TTRPGs) όπως το DnD?
Παραφράζοντας από ένα online άρθρο: Τα Επιτραπέζια Παιχνίδια Ρόλων από το αγγλικό Tabletop Role-playing Games (TTRPGs), είναι ο αναλογικός ξάδελφος/πρόγονος των γνωστών και αρκετά δημοφιλών Βιντεοπαιχνιδιών Ρόλων (videogame RPGs), όπου την οθόνη, το πληκτρολόγιο ή χειριστήριο, τα γραφικά και τα ψηφιακά συστήματα αντικαθιστούν ένα φύλλο χαρτί, ένα σετ μολυβιών και γομών, ένας αφηγητής και πολύ φαντασία και αναλογικά συστήματα. Μία παρέα μαζεύεται γύρω από ένα τραπέζι και με φαντασία και στοιχειώδη μαθηματικά παίζουν μια φανταστική ιστορία. Κάποιος από την παρέα αναλαμβάνει τον ρόλο του Αφηγητή και οργανωτή της ιστορίας, ενώ οι παίκτες από την πλευρά τους καλούνται να δημιουργήσουν τους δικούς τους χαρακτήρες, με προσωπικότητα, ιδανικά, όνειρα και ελπίδες, αγαπημένα και μισητά άτομα, αλλά και φόβους και πάθη. Όπως καταλαβαίνετε λοιπόν, σε αντίθεση με τα βιντεοπαιχνίδια, αποτελεί μια εγγενώς ομαδική δραστηριότητα με ένα προκαθορισμένο από την ομάδα σύστημα και μια ιστορία που για προφανείς λόγους αποκαλύπτετε στους παίχτες από τον αφηγητή βήμα-βήμα όσο οι χαρακτήρες εξερευνούν την ιστορία και τον κόσμο.
Για όσα άτομα δεν έχουν εμπειρία με παιχνίδια ρόλων σας εγγυούμαι από εμπειρία ότι, σε ένα κατάλληλο και φιλικό περιβάλλον, μπορεί να αποτελέσει μια τρελά διασκεδαστική ομαδική δραστηριότητα για άτομα όλων των ηλικιών και ενδιαφερόντων, μιας και τα είδη των ιστοριών και συστημάτων είναι πάμπολλα και οι επιλογές των χαρακτήρων περιορίζονται μόνο από την φαντασία μας. Ένα τυπικό και πασίγνωστο TTRPG που ίσως να γνωρίζεται είναι το Dungeons & Dragons (DnD) της εταιρίας Wizards of The Coast για το οποίο και γίνεται ο λόγος σήμερα. Το πολύ γνωστό και αγαπημένο αυτό σύστημα και κόσμο επιτραπέζιων παιχνιδιών ρόλων ίσως να έχετε δει από πρώτο χέρι παίζοντας κάποια ιστορία, ή από την οθόνη σας μέσα από την τηλεοπτική σειρά Stranger Things.
Τι είναι το Ανοιχτό Gaming και η Άδεια Ανοιχτού Παιχνιδιού (OGL) του DnD?
Από της απαρχές της ιστορίας των επιτραπέζιων παιχνιδιών ρόλων στα τέλη της δεκαετίας του 80, μαζί με την ανάδειξη των αδειών ανοιχτού λογισμικού υπήρξε και η απαρχή του Ανοιχτού Gaming (Open Gaming). Οι αρχές του είναι άκρως παρόμοιες με το κίνημα των αδειών ανοιχτού κώδικα, και ορίζουν ότι ανοιχτό παιχνίδι θεωρείτε αυτό το οποίο αφήνει ελεύθερα μέρη ή το πλήρες σύστημα και κόσμο του παιχνιδιού προς ανάγνωση, αναπαραγωγή και διαμοιρασμό κυρίως μέσω δημοσίευσης υπό δημόσιες άδειες πνευματικών δικαιωμάτων. Ο όρος ανοιχτό παιχνίδι διαφέρει από το δωρεάν παιχνίδι (free game) που είναι όρος που χρησιμοποιείτε στα βιντεοπαιχνίδια σαν συντόμευση του free-to-play game, όπου προϋπόθεση είναι να μην έχει κόστος η πρόσβαση στο παιχνίδι, μερικά ανοιχτά παιχνίδια μπορεί να δημοσιεύονται και δωρεάν.
Μία τέτοια περίπτωση, η οποία εδραίωσε το κίνημα του ανοιχτού παιχνιδιού στα τέλη του 90’ με αρχές του αιώνα, ήταν η δημοσίευση της Άδειας Ανοιχτού Παιχνιδιού OGL1.0 ( Open Game License) στο σύστημα του DnD από την Wizards of The Coast. Η άδεια αυτή του 2000 ορίζει ότι παραχωρείτε δικαίωμα τροποποίησης, αντιγραφής και αναδιανομής μέρους του περιεχομένου που έχει σχεδιαστεί για τα παιχνίδια τους, ιδίως των μηχανικών παιχνιδιών, τα οποία και η εταιρία δημοσιεύει online σε ξεχωριστό ιστότοπο υπό το όνομα ‘έγγραφο αναφοράς συστημάτων (Systems Reference Document (SRD)’. Εμπεριέχει οδηγίες για δημοσίευση παιχνιδιών, περιπετειών και εκδοχών νέων δημιουργών υπό την OGL και τους ανοιχτούς κανόνες (σύστημα παιχνιδιού) που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε παίχτης και αφηγητής για να παίξει DnD χωρίς να έχει αγοράσει κανένα βιβλίο ή προϊόν από την εταιρία. Φυσικά η εμπειρία του να παίζεις μόνο από την OGL περιπέτειες στον σύστημα του DnD είναι οριακά ανύπαρκτη, αλλά αυτό το οποίο κατάφερε η δημοσίευση της ανοιχτής άδειας παιχνιδιού είναι από την μία να δώσει ένα εργαλείο αναφοράς σε παίχτες και αφηγητές που θέλουν να παίξουν, και από την άλλη -το σημαντικότερο- να δώσει την δημιουργική ελευθερία σε νέους δημιουργούς παιχνιδιών να δημοσιεύσουν τις ιστορίες, τις περιπέτειες και τα παιχνίδια τους σε ένα δοκιμασμένο και αγαπημένο από τους παίχτες σύστημα χωρίς να φοβούνται την ενδεχόμενη μήνυση ή κατάσχεση του έργου τους (ως πνευματικά δικαιώματα) ή των κερδών τους (από τις πωλήσεις των ιστοριών τους) από την εταιρία. Αντίστοιχα, όπως και είναι αναμενόμενο, η δημοσίευση της OGL ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες γιγάντωσης της ίδιας της εταιρίας, πράγμα το οποίο την έκανε να έχει μεγάλο μέρος της πίτας του ολιγοπωλίου στο TTRPG κοινό σήμερα, καθώς κάθε νέος δημιουργός (ή μεγάλη πλειονότητα αυτών) δημοσίευε το έργο του υπό την OGL και το σύστημα του DnD προς τιμή και σεβασμό στην ιστορικότητα και την αγάπη από το κοινό του πρωτοπόρου αυτού συστήματος και κόσμου.
Τι πάει στραβά με την νέα άδεια “ανοιχτού” παιχνιδιού OGL1.1?
Η Wizards of The Coast, γνωστή επίσης και από το επιτραπέζιο παιχνίδι χαρτιών της Magic The Gathering πέρα από το DnD, αγοράστηκε από το 1999 από την πολυεθνική εταιρία Hasbro. Από το 2016 νέος πρόεδρος της εταιρείας έγινε ένας πρώην αντιπρόεδρος της Microsoft ονόματι Chris Cocks (ναι αυτό είναι το όνομά του, το οποίο μάλλον έχει πάρει πολύ κυριολεκτικά), ο οποίος και είναι από το 2022 ο πλέον CEO της Hasbro. Όπως μπορείτε να φανταστείτε η εμπειρία του από την Microsoft είναι σημαντική για την ιδιότητά του να “ξεκλειδώσει τις μελλοντικές δυνατότητες της Hasbro και να οδηγήσει σε υπερτροφοδοτούμενη ανάπτυξη σε όλες τις επωνυμίες της”. Αυτά σαν ιστορική εισαγωγή του πλαισίου όπου διαδραματίζεται η “αναβάθμιση” της άδειας ανοιχτού παιχνιδιού, από την OGL1.0 του 2000 στην OGL1.1 του 2023.
Μετά από 20 χρόνια λοιπόν, η Wizards of The Coast αποφασίζει να εκδώσει στις αρχές του 2023 την νέα εκδοχή της Άδειας Ανοιχτού Παιχνιδιού για το παιχνίδι της Dungeons and Dragons. Στην 4 Ιανουαρίου του 2023, η ημέρα που ήταν να δημοσιευτεί η νέα άδεια, αρχίζουν να αναδύονται στο ίντερνετ μια σειρά από άρθρα για την διαρροή μέρους του νέου OGL1.1, με έμπιστες πηγές και αναφορές σε παρελθοντικά ιδρυτικά μέλη της εταιρίας, τα οποία πλέον δεν είναι συνυφασμένα με αυτήν και κανένα (προφανές σε εμάς) κέρδος δεν μπορούν να έχουν από την παραπληροφόρηση του κοινού της Wizards of The Coast. Μάλιστα, καθώς οι ίδιοι αποχώρησαν από την εταιρία έχουν αξιοποιήσει την OGL1.0 στα νέα προϊόντα τους, οπότε μάλλον έχουν περισσότερα να χάσουν από την εφαρμογή της νέας άδειας παρά να κερδίσουν από ενδεχόμενη παραπληροφόρηση.
Τι αναφέρουν όμως οι διαρροές της νέας άδειας και γιατί ισχυρίζονται οι κριτικοί της ότι αντί να αναβαθμίζεται εν τέλη ανακαλείται η άδεια ανοιχτού παιχνιδιού (OGL1.0) του DnD?
-
Αρχικά, αναφέρει για την προϋπάρχουσα άδεια OGL1.0 ότι “δεν αποτελεί πλέον μια εξουσιοδοτημένη άδεια χρήσης”. Στην ενότητα «Εγγυήσεις» διευκρινίζει ότι «η παρούσα συμφωνία διέπει τη χρήση του Περιεχομένου με άδεια χρήσης και, εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά στην παρούσα συμφωνία, τυχόν προηγούμενες συμφωνίες μεταξύ Εμάς και Εσάς δεν ισχύουν πλέον». Τερματίζοντας λοιπόν την αρχική άδεια, πολλοί εκδότες με που έχουν χρησιμοποιήσει την ως τώρα ανοιχτή άδεια θα πρέπει να αναθεωρήσουν πλήρως τα προϊόντα και τη διανομή τους, προκειμένου να συμμορφωθούν με τους ενημερωμένους κανόνες. Οι μεγάλοι εκδότες που επικεντρώνονται σχεδόν αποκλειστικά σε προϊόντα που βασίζονται στο αρχικό OGL (συμπεριλαμβανομένων της Paizo που έχει εκδώσει το Pathfinder, της Kobold Press και της Green Ronin) θα πιεστούν να ενημερώσουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο απίστευτα γρήγορα. Και όλα καλά μέχρι εδώ, όσο οι μεγάλες εταιρίες έχουν γραφιάδες μπορούν να αλλάζουν τις άδειες τους και να τις ενημερώνουν όπως θέλουν ή να τα βρουν στα δικαστήρια… Ωστόσο μεγάλος προβληματισμός έχει δημιουργηθεί για τα εκατοντάδες indie studios και τους ‘μικρούς δημιουργούς’ οι οποίοι έχουν χρησιμοποιήσει την OGL1.0 και πως αυτές, χωρίς τους τεράστιους πόρους πολυεθνικών, καλούνται να προσαρμόσουν τις δημιουργίες και τα προϊόντα τους άμεσα.
-
Η αρχική OGL δήλωνε ότι ήταν μια «ες αεί (διαρκή), παγκόσμια, μη αποκλειστική άδεια» στα περιεχόμενα του ανοιχτού έγγραφου αναφοράς συστημάτων του DnD και έδινε τη δυνατότητα «χρήσης οποιαδήποτε εξουσιοδοτημένης έκδοσης αυτής της Άδειας για να αντιγράψουν, να τροποποιήσουν και να διανείμουν οποιοδήποτε ανοιχτό περιεχόμενο το οποίο αρχικά διανεμήθηκε υπό οποιαδήποτε έκδοση αυτής της Άδειας». Ωστόσο, το κείμενο από τις διαρροές της νέας OGL1.1 αναφέρει ότι «αυτή η συμφωνία είναι…μια ενημέρωση του προηγουμένως διαθέσιμου OGL 1.0, το οποίο δεν είναι πλέον μια εξουσιοδοτημένη άδεια χρήσης». Εν ολίγης παρά τον διαρκή ορισμό της αρχικής άδειας 1.0, η εταιρία έρχεται τώρα να την λήξη με την ανανεωμένη της εκδοχή, πράγμα το οποίο μπορεί να μην στέκει ούτε με νομικούς όρους. Εν ολίγοις, δικηγόροι που ανάλυσαν τα έγγραφα δηλώνουν ότι η Wizards of the Coast υπονοεί την ακύρωση οποιαδήποτε μελλοντικής χρήσης του OGL1.0 και υποστηρίζει ότι αν κάποιος θέλει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το ανοιχτό περιεχόμενο του παιχνιδιού οποιουδήποτε είδους, θα πρέπει να συμμορφωθείτε με τους όρους της νέας OGL1.1, η οποία είναι μια πολύ πιο περιοριστική συμφωνία από την αρχική άδεια.
-
Για παράδειγμα χωρίζει τους δημιουργούς που χρησιμοποιούν την OGL σε κλίμακες με βάση το εισόδημα από το προϊόν τους, προκειμένου να αντλήσει ποσοστά από το εισόδημα τους (π.χ από το crowdfunding των προϊόντων), αλλά δηλώνει ότι «ανεξάρτητα από το επίπεδο που βρίσκεστε ή πόσα χρήματα πιστεύετε ότι θα αποφέρει το προϊόν σας, πρέπει να εγγραφείτε σε εμάς κάθε νέο αδειοδοτημένο έργο που σκοπεύετε να προσφέρετε προς πώληση […] συμπεριλαμβανομένης μιας περιγραφής του αδειοδοτημένου έργου. Θα ζητήσουμε επίσης τα στοιχεία επικοινωνίας σας, πληροφορίες σχετικά με το πού σκοπεύετε να δημοσιεύσετε το έργο με άδεια χρήσης και την τιμή του, μεταξύ άλλων". Αυτός ο όρος φαντάζει οριακά αδύνατο στην πράξη, καθώς οι δημοσιεύσεις προϊόντων υπό την OGL1.0 είναι πραγματικά πάμπολλες και σε πολλές διαφορετικές πλατφόρμες, οπότε θα είναι δύσκολο να εφαρμόσει η εταιρία έλεγχο για αυτό το μέτρο.
-
Το πιο σκανδαλώδες ωστόσο είναι ότι οι δημιουργοί θα πρέπει να δώσουν στην εταιρία ένα αντίγραφο της δημιουργίας τους και η εταιρία θα έχει επίσης το δικαίωμα να χρησιμοποιεί οποιοδήποτε περιεχόμενο δημιουργούν οι κάτοχοι της νέας άδειας, είτε είναι εμπορικό είτε μη(!). Παρόλο που αυτό είναι διατυπωμένο σε γλώσσα για την προστασία των προϊόντων της εταιρίας από παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών, το έγγραφο αναφέρει ότι για οποιοδήποτε περιεχόμενο που δημιουργείται βάσει του ενημερωμένου OGL1.1, ανεξάρτητα από το αν ανήκει στον δημιουργό ή όχι, η εταιρία θα έχει ένα «μη αποκλειστικό, αέναη, αμετάκλητη, παγκόσμια, αδειοδοτούμενη, χωρίς δικαιώματα άδειας χρήσης αυτού του περιεχομένου για οποιονδήποτε σκοπό".
-
Τέλος, στη νέα άδεια δεν γίνεται καμία αναφορά στα ες αεί (διαρκή), παγκόσμια δικαιώματα που δίνονται στους δημιουργούς (τα οποία ήταν παρόντα στην ενότητα 4 του αρχικού OGL) και μία από τις προειδοποιήσεις είναι ότι η εταιρεία «μπορεί να τροποποιήσει ή να τερματίσει αυτήν τη συμφωνία για οποιονδήποτε λόγο, υπό την προϋπόθεση ότι δίνουμε τριάντα Προειδοποίηση (30) ημερών». Εν ολίγοις κανείς δεν εγγυάται στους δημιουργούς ότι εάν γράψουν τα προϊόντα τους στην νέα άδεια, ότι αυτή θα ισχύει και στο μέλλον με τους παρόν όρους της.
Συμπεράσματα
Κατακριτές της νέας αυτής OGL [1][2][3][4][5][6] τονίζουν ότι οι νέοι όροι αυτοί είναι τόσο δεσμευτικοί και καταστροφικοί για τους δημιουργούς που δεν έχει πλέον νόημα να ακολουθήσουν την OGL1.1 και όσο το καράβι βουλιάζει οι καλλιτέχνες και δημιουργεί προσπαθούν να μεταφέρουν τις δημιουργίες τους έξω από τον τοξικό κύκλο “ανοιχτών” αδειών παιχνιδιού της Wizards of The Coast. Ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε πόσο τοξικό μπορεί να γίνει το περιβάλλον αυτό είναι η περίπτωση των indie δημιουργών: όχι μόνο καταργείται στην πράξη η ‘ανοιχτότητα’ της άδειας που χρησιμοποιούσαν ως τώρα, αλλά και υπάρχουν προβληματισμοί γύρω από το πως υπό τους νέους όρους η εταιρία θα μπορούσε αρχικά να λάβει αντίγραφο μιας indie δημιουργίας, μαζί με ποσοστό από το εισόδημα εάν είναι εμπορικό προϊόν, έπειτα να χρησιμοποιήσει το έργο η ίδια για να εκδώσει δικό της υλικό από το οποίο θα έχει κέρδη και θα εμπλουτίσει την πνευματική της ιδιοκτησία/λίστα προϊόντων, και τέλος με μόνο 30 μέρες προειδοποίηση να αλλάξει την ‘ανοιχτή’ άδεια υπό την οποία οι indie δημιουργοί χρησιμοποίησαν για να δημοσιεύσουν το έργο τους, μένοντας έτσι σε ένα αβέβαιο πεδίο εάν θα τους ανήκει ή όχι εν τέλη το δημιούργημά τους.
Αυτά, μαζί με το γεγονός ότι η εταιρία είχε μόλις πριν ένα μήνα δηλώσει ότι θέλει να επεκτείνει τις χρηματοοικονομικές της τακτικές κέρδους (με τρόπους όπως αυτούς που κάνουν στην βιομηχανία των παιχνιδιών) αλλά και με το γεγονός ότι στο subreddit r/dnd οι δημοσιεύσεις που μιλάνε για το OGL και τις εξελίξεις διαγράφονται ή γίνονται ban, θα έλεγε κανείς ότι ξεκάθαρα “κάποιο λάκο έχει η φάβα”. Μάλιστα η ίδια η εταιρία στα κείμενα του OGL1.1 που διέρρευσαν αναφέρει ότι αναμένει μεγάλη κριτική και αντιδράσεις από την δημοσίευση της νέας “ανοιχτής” άδειας παιχνιδιού της.
Τέλος, μιας και από ανοιχτές άδειες και διαπληκτισμούς με παραβιάσεις τους έχουμε διάφορα παραδείγματα και εμπειρίες στο linux κόσμο, θα ήθελα για όσα άτομα ενδιαφέρονται για το Ανοιχτό Gaming και τις Ανοιχτές Άδειες και στα παιχνίδια να αναλογιστούν εάν θα υποστήριζαν περαιτέρω μια εταιρία με τέτοιες τακτικές, και στους δημιουργούς να προτείνω την δημοσίευση των έργων τους υπό όρους ανοιχτής άδειας είτε είναι εμπορικά διαθέσιμα είτε είναι hobby-projects. Μια τέτοια πρόταση είναι και το φετινό ‘Forever Open Source’ Jam στο itch.io, όπως και κάθε δημοσίευση υπό Άδειες Creative Commons. Στην τελική το Ανοιχτό Gaming είναι και θα παραμείνει στην ομπρέλα των αδειών και του κινήματος ανοιχτής πρόσβασης, οπότε κάθε πληγή σε αυτό βρίσκω ότι πρέπει να μας ενδιαφέρει σαν υποστηρικτές του ΕΛΛΑΚ και των Κοινών.
(Open Rpg Creative License)