Οι άδειες χρήσης του πλούσιου περιεχομένου που διακινείται πλέον στον παγκόσμιο ιστό, ποικίλουν ανάλογα με το είδος του περιεχομένου και τον βαθμό ελεύθερης πρόσβασης που επιθυμούν οι δημιουργοί σε αυτό.
Παρατηρείται το φαινόμενο οι άδειες χρήσης του λογισμικού να είναι λιγότερο περιοριστικές και να προσδίδουν περισσότερο την έννοια του ανοικτού κώδικα και της ανοικτής πρόσβασης στο περιεχόμενο.
Αντίθετα στα έργα που δημοσιεύονται είτε στον ακαδημαϊκό χώρο( και στον ελληνικό )είτε σε fora οι άδειες που χρησιμοποιούνται έχουν πολλές φορές παρόμοια άδεια με αυτή της Wikipedia. cc-by-sa
Παρόλο που γίνεται όλο και περισσότερο λόγος για ώθηση στην ανοικτή πρόσβαση στην επιστήμη κυρίως με άδειες cc-by.
Εσείς ποιες άδειες επιλέγετε ή θα επιλέγατε ανάλογα με το είδος της δημοσίευσης;
Σου απαντάω εγώ ως συντάκτης του άρθρου και κάτοχος του συγκεκριμένου blog. Επέλεξα για τα κείμενά μου την Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή γιατί, παρότι τυπικά δε θεωρείται άδεια «Ελεύθερων Έργων Κουλτούρας» (επειδή θέτει τον περιορισμό της μη εμπορικής χρήσης), θεωρώ ότι είναι μια άδεια που ταιριάζει τόσο στη δική μου φιλοσοφία όσο και στις προθέσεις μου αναφορικά με τα κείμενα που γράφω.
Δε με ενδιαφέρει το να γράφω κείμενα που θα τα κρύβω πίσω από οποιουδήποτε είδους «paywall», ούτε το να περιορίσω τη χρήση αυτών των κειμένων αποκλειστικά από όποιον «συμπαθώ» ή που μπορεί να μου προσφέρει κάτι. Απλά μοιράζομαι την όποια γνώση και τις προσωπικές μου απόψεις και βεβαίως θα ήθελα οποιοσδήποτε να μπορεί να τα αξιοποιήσει με οποιονδήποτε τρόπο, αν κρίνει ότι μπορούν να αξιοποιηθούν. Εφόσον η συγκεκριμένη άδεια δε θέτει περιορισμούς σε τέτοια θέματα, την επέλεξα.
Ως προς τον περιορισμό της μη εμπορικής χρήσης, αυτός υπάρχει γιατί τη συγγραφή των κειμένων δεν την κάνω στο πόδι. Έχει προηγηθεί έρευνα όπου χρειάζεται, γενικότερη νοητική διεργασία και φυσικά ο κόπος της συγγραφής, της μορφοποίησης κλπ. Αφού λοιπόν εγώ, ως δημιουργός, επιλέγω να διαθέσω το τελικό έργο δωρεάν για όλους, δε θα ήθελα να το χρησιμοποιήσει κάποιος για να βγάλει λεφτά, γιατί ουσιαστικά θα είχε κέρδος με τον δικό μου κόπο.
Γενικότερα για τις άδειες Creative Commons, αυτό που παρατηρώ και με λυπεί είναι ότι αρκετοί ιστότοποι, ακόμα και από εκείνους που θεωρητικά τις προωθούν, ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, είτε δε γνωρίζουν τη μεταξύ τους συμβατότητα (δεν είναι όλες οι άδειες CC συμβατές μεταξύ τους) είτε προχωρούν σε αναδημοσιεύσεις κειμένων χωρίς να τηρούν αυτές τις άδειες στο ακέραιο. Ειδικότερα στο κομμάτι της αναφοράς δημιουργού, κάποιοι το κάνουν με λανθασμένο τρόπο.
@anon54176929 έχω ανοίξει διαφορετικό νήμα γιατί νομίζω ότι το θέμα είναι μεγάλο, αν όχι επανέρχομαι με την άποψη μου πάνω στο θέμα.
Και συνεχίζω αναφορικά με το θέμα των αδειών χρήσης και ειδικότερα των creative commons.
Κρατώ μια επιφύλαξη με τη χρήση της άδειας share alike σε πληθώρα δημοσιεύσεων.
Άδεια η οποία υποχρεώνει (αν κάνω λάθος διορθώστε με, παρακαλώ) όσους αναδημοσιεύουν το συγκεκριμένο έργο ή παράγωγά του (όταν αυτό επιτρέπεται) να χρησιμοποιήσουν την ίδια άδεια παρόμοιας διανομής αναγκαστικά.
Θέμα το οποίο νομίζω με την υποχρεωτικότητά του δεν ανοίγει τους ορίζοντες, προς την ανοικτή πρόσβαση στην επιστήμη, την ίδια στιγμή που το λογισμικό παγκόσμια διακινείται ελεύθερα με όρους ανοικτής πρόσβασης, ώστε να προσδίδεται σε αυτό ο χαρακτηρισμός ανοικτού κώδικα, με άδειες MIT ακόμη και με cc-by ή cc0 και άλλες.
Θέλω να πώς ότι την ίδια στιγμή που τα μεταδεδομένα των έργων διακινούνται με άδειες cc0 ακόμη, τα ίδια τα έργα διακινούνται με άδειες share alike και αυτό αφορά την πλειονότητα της εγχώριας παραγωγής επιστημονικών και μη δημοσιευμάτων.
Δηλαδή εκτός από το εμπόδιο της “δυσκολίας” της γλώσσας, τίθεται και ένα άλλο εμπόδιο για τη διάδοσή τους αυτό των αδειών χρήσης.
Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο να αναζητά κανείς την ελληνική αρθογραφία στις μεγάλες βάσεις αναζήτησης και όταν την ανακαλύπτει είτε να μην έχει πρόσβαση σε αυτή είτε να είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει παρόμοια διανομή.
Παρόλο που έχει δημιουργηθεί ειδικά στην Ευρώπη ένα μεγάλο κίνημα με τάση την αξιοποίηση αδειών cc0, cc-by, public domain, το οποίο ακολουθούν και πρωτοπορούν σε αυτό μεγάλοι πολιτισμικοί οργανισμοί.
Το «ShareAlike» είναι κατά κάποιον τρόπο μια εκδοχή (για έργα που δεν είναι λογισμικό) του πνεύματος της GPL, που θέλει έργα τα οποία εμπεριέχουν μέρος άλλου έργου το οποίο διατίθεται ελεύθερα να διατίθενται και αυτά με τη σειρά τους το ίδιο ελεύθερα. Δεν περιορίζει σε τίποτα την ελεύθερη πρόσβαση στο έργο, το αντίθετο.
Επιπλέον, όπως ισχύει και για αρκετές άλλες άδειες χρήσης, δεν υπάρχει υποχρεωτικότητα δημοσίευσης παράγωγων έργων υπό την ίδια άδεια επακριβώς αλλά περιλαμβάνονται και συμβατές άδειες. Εδώ έχουμε και μια ωραία ευκαιρία να μιλήσουμε για τη συμβατότητα των αδειών CC που έθιξα παραπάνω, καθώς αναφέρεις τις CC-BY και CC0 ως προτιμότερες, μη γνωρίζοντας (εικάζω) ότι η CC-BY-SA είναι συμβατή με αυτές τις δύο, όπως μπορείς να δεις και στο πινακάκι παρακάτω:
Ακόμα, οι άδειες CC ορίζουν και τη μονόδρομη ή αμφίδρομη συμβατότητα (κατά περίπτωση, ανάλογα με την εκάστοτε άδεια). Αμφίδρομη συμβατότητα σημαίνει ότι έχεις τη δυνατότητα να προσαρμόσεις ένα έργο το οποίο διατίθεται υπό την Χ (συμβατή) άδεια CC και να διαθέσεις το τελικό δικό σου έργο υπό την Ψ (επίσης συμβατή) άδεια και αντίστροφα. Οι άδειες «ShareAlike» είναι άδειες αμφίδρομης συμβατότητας, άρα μπορείς κάλλιστα να χρησιμοποιήσεις τμήμα ενός έργου υπό μια τέτοια άδεια και να διαθέσεις το τελικό αποτέλεσμα υπό CC0 (που είναι έτσι και αλλιώς συμβατή με τη ShareAlike).
Αυτό που αναφέρεις για τα μεταδεδομένα που διατίθενται υπό CC0 όταν το κύριο έργο βρίσκεται υπό CC-BY-SA, δεν είναι παράλογο. Για να γίνει σωστή επιλογή μιας άδειας, πρέπει να εξετάζουμε τόσο το είδος του έργου όσο και την επιθυμία του δημιουργού. Δεν είναι όλα τα έργα ή τα τμήματα ενός έργου ίδια απλά και μόνο επειδή θεωρούνται «επιστήμη» ή «πολιτισμός». Ειδικότερα στην περίπτωση του public domain, πολλά έργα διατίθενται έτσι ενώ δε θα έπρεπε, χάνουν κάθε είδους προστασία και καταλήγουν αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Χαίρομαι για την ωραία ευκαιρία που μας δίνεται να ανταλλάξουμε απόψεις για το θέμα της αδειοδότησης των έργων και του περιεχομένου που διακινείται στον παγκόσμιο ιστό.
Εξάλλου το Linux είναι ένα σημαντικό μέρος της ιστορίας του παγκόσμιου ιστού.
Και το φόρουμ μας, ασχολείται με ζητήματα και τάσεις στο περιβάλλον του Linux.
Σχετικά με τη συμβατότητα των αδειών creative commons, όντως η cc-by-sa, cc-by-nc-sa είναι αμφίδρομης σχέσης ,λαμβάνοντας όμως περιορισμούς που τίθενται από άλλες άδειες.
Δηλαδή για παράδειγμα η cc-by είναι μονής κατεύθυνσης, η GPL επίσης.
Έτσι μπορούμε να αναρτήσουμε περιεχόμενο cc-by στη Wikipedia που έχει άδειες cc-by-sa, αλλά όχι το αντίστροφο. [1] [2] [3] [4]
Μπορούμε να αναρτήσουμε περιεχόμενο από ένα αποθετήριο git για παράδειγμα με άδεια χρήσης cc-by στο φόρουμ μας, αλλά όχι το αντίστροφο.
Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε περιεχόμενο και να το αναρτήσουμε με άδεια cc-by, όταν προέρχεται από προσαρμογές σε πηγές με άδεια χρήσης cc-by-nc-sa, ή cc-by-sa.
Θέτω το εξής υποθετικό ερώτημα, έστω ότι είσαστε δάσκαλος σε ένα σχολείο και κάνετε ένα πολύ ωραίο project μαζί με τους μαθητές σας, με πηγές από τη Wikipedia και θέλετε να το δημοσιεύσετε σε ένα σχολικό περιοδικό.
Άραγε, μπορείτε να το δημοσιεύσετε με άδεια χρήσης cc-by;
Αν η απάντηση είναι ναι, όλα βαίνουν καλώς.
Αν η απάντηση είναι όχι, τότε υπάρχει θέμα γιατί η δημοσίευση θα έχει πρόβλημα με αποτέλεσμα να μην εισπράξουν οι μαθητές σας άμεσα θετικά ερεθίσματα, από την προσπάθεια αυτή.
Διαφορετικά θα δημοσιεύσετε “αναγκαστικά” με συμβατές άδειες,
ή το χειρότερο δε θα ολοκληρώσετε το project.
Μεγάλοι οργανισμοί έχουν μετατρέψει κατά καιρούς άδειες cc-by-sa σε cc-by.
[1] Μονής κατεύθυνσης συμβατότητα
For example, CC BY is one-way compatible with BY-SA. You may adapt a BY work and apply BY-SA to your contributions, but you may not adapt a BY-SA work and apply BY to your contributions.
(ShareAlike compatibility - Creative Commons)
[2] Συμβατές άδειες
Compatible Licenses
(Compatible Licenses - Creative Commons)
[3] Μονής κατεύθυνσης συμβατότητα
CC BY-SA 4.0 is one-way compatible with the GNU GPL version 3: this means you may license your modified versions of CC BY-SA 4.0 materials under GNU GPL version 3, but you may not relicense GPL 3 licensed works under CC BY-SA 4.0.
[4] Αιτιολογία
Because Creative Commons lists only version 3 of the GNU GPL on its compatible licenses list, it means that you can not license your adapted CC BY-SA works under the terms of “GNU GPL version 3, or (at your option) any later version.
(Various Licenses and Comments about Them - GNU Project - Free Software Foundation)
Eίναι απόλυτα λογικό, εφόσον η CC-BY-NC-SA δεν επιτρέπει την εμπορική εκμετάλλευση, να μην είναι συμβατή με τη CC-BY που την επιτρέπει. Δεν είναι, δηλαδή, το ShareAlike πρόβλημα εδώ αλλά το NonCommercial. Δεν καταλαβαίνω γιατί θεωρείς ότι ο περιορισμός στην εμπορική εκμετάλλευση μπορεί να είναι και περιορισμός στη γνώση. Το αρχικό έργο θα είναι και πάλι ελεύθερα προσβάσιμο και ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα που θα το αξιοποιήσει στα πλαίσια της γνώσης δεν έχει σκοπό το κέρδος, σωστά;
Αν απουσιάζει το ShareAlike, τότε χάνεται μια σημαντική προστασία. Μπορεί κάλλιστα κάποιος να πάρει ελεύθερα γνώση (το αρχικό έργο), να την εμπλουτίσει με έμπνευση και πρόσθετη γνώση που αποκόμισε μέσω αυτής (οι δικές του προσθήκες) και να περιορίσει το τελικό αποτέλεσμα μόνο σε όσους μπορούν να το πληρώσουν. Αυτό δε θα ήταν άσχημο;
Αντίστοιχα συμβαίνει και μεταξύ των CC-BY και CC-BY-SA. Η δεύτερη ορίζει απλά παρόμοια διανομή, τίποτα περισσότερο. Η πρώτη όμως δε θέτει τη διανομή παράγωγων έργων σε κάποιο πλαίσιο, συνεπώς αυτά επιτρέπεται να διανέμονται με περισσότερους περιορισμούς στην πρόσβαση.
Δεν είναι τόσο απλό, γι’ αυτό και ανέφερα παραπάνω ότι δεν είναι όλα τα έργα ή τα τμήματα ενός έργου ίδια. Μια πηγή από τη Wikipedia (που πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν τη θεωρούν ιδιαίτερα έγκυρη, παρεμπιπτόντως) μπορεί να περιλαμβάνει κείμενο υπό άδεια CC, εικόνες και πολυμέσα υπό μια άλλη άδεια και πολλά ακόμα. Δεν είναι ολόκληρο το περιεχόμενο της Wikipedia υπό CC άδειες, άρα δεν είναι ακριβώς σωστό το ερώτημα που θέτεις.
Γι’ αυτό άλλωστε η Wikipedia αναφέρει στο τέλος κάθε σελίδας
Text is available under the Creative Commons Attribution-ShareAlike License; additional terms may apply.
Στα πρωτότυπα κείμενα που γράφουν οι συντάκτες της αναφέρεται η CC-BY-SA, όχι σε ολόκληρο το περιεχόμενο. Βλέπεις επίσης ότι υπάρχει και αναφορά σε τυχόν πρόσθετους όρους.
Ας το εξετάσουμε όμως υπό το πρίσμα της συμβατότητας μεταξύ των CC-BY-SA και CC-BY. Αυτό που εσύ ερμηνεύεις ως περιορισμό, το ShareAlike δηλαδή, είναι ουσιαστικά προστασία. Αν πάρεις μια πηγή υπό CC-BY-SA και διαθέσεις το τελικό έργο υπό CC-BY, αυτομάτως επιτρέπεις σε οποιονδήποτε να εκμεταλλευτεί την αφαίρεση αυτής της προστασίας και να διαθέσει ένα δικό του έργο, το οποίο θα βασίζεται στο δικό σου με τη CC-BY (που όμως βασίστηκε στο αρχικό με τη CC-BY-SA) πίσω από κάποιο paywall, όπως συμβαίνει με το Scribd για παράδειγμα. Πού είναι η ελεύθερη πρόσβαση εδώ;
Εικόνα 1: Τοπίο με Υδραγωγείο του Théodore Gericault
Public Domain Πηγή: TheMET
Καλησπέρα και πάλι.
Δεν αποτελεί η άδεια χρήσης non-commercial μόνο το εμπόδιο, αλλά κυρίως η άδεια share-alike.
Γιατί όπως ορίζεται από τις creative commons(επαναλαμβάνομαι), μπορεί κανείς να δημοσιεύσει από περιεχόμενο cc-by ή cc-0 σε περιεχόμενο αναπροσαρμοσμένο με άδεια cc-by-sa, αλλά δεν μπορούμε να δημοσιεύσουμε αναπροσαρμοσμένο περιεχόμενο από cc-by-sa σε cc-by ή cc-0, αφού πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το περιεχόμενο με τους ίδιους όρους δηλαδή cc-by-sa.
Άρα στο “μή επιτυχημένο” παράδειγμα που ανέφερα, το οποίο συναντούν συνέχεια όμως οι εκπαιδευτικοί μπροστά τους, η απάντηση είναι ότι όχι δεν μπορούν να δημοσιεύσουν το περιεχόμενο που δημιουργήθηκε παρα μόνο με άδεια cc-by-sa.
Εκτός εάν έχουν χρησιμοποιήσει μόνο υλικό από την wikimedia commons με άδειες cc-by, ή cc-0, οπότε έχουν την επιλογή να το δημοσιεύσουν σχεδόν με οποιαδήποτε άδεια επιθυμούν(αυτό ουσιαστικά είναι και το πλεονέκτημα).
Το σχεδόν αναφέρεται στην υποχρέωση της αναφοράς δημιουργού.
Γι’ αυτό λέμε ότι οι συγκεκριμένες άδειες έιναι οι κατεξοχήν άδειες ανοικτής πρόσβασης.
Όχι γιατί “κατακρίνουμε” τις άδειες share-alike ή non-commercial ή non-derivatives τις οποίες πρέπει να χρησιμοποιούμε, γνωρίζοντας όμως τους περιορισμούς, τους οποίους δεν μπορούμε να άρουμε από τη στιγμή που θα δημοσιευθεί το έργο μας.
Τώρα εάν κάποιος “εκμεταλευτεί” το περιεχόμενο με άδεια cc-by και το δημοσιεύσει πίσω από ένα Paywall, αυτός δεν είναι ο κανόνας όπως παρουσιάζεται.
Πρέπει να γνωρίζουμε βέβαια ότι παραχωρούμε όλα τα δικαιώματα στο έργο μας όταν χρησιμοποιούμε τη συγκεκριμένη άδεια(cc-by), ακόμα και για εμπορικούς σκοπούς, με την υποχρέωση όμως να αναφέρεται το όνομα του δημιουργού.
Εξάλλου για να θέσει ένα αποθετήριο ένα έργο πίσω από ένα paywall, πρέπει πρώτα να ανακαλύψει το έργο, το οποίο να έχει δημοσιευθεί πρώτα σε κάποιο άλλο αποθετήριο με όρους Ανοικτής Πρόσβασης, αποκτώντας ένα μοναδικό ψηφιακό ανγνωριστικό(DOI-DigitalObjectIdentifier), το οποιο θα το ακολουθεί πάντα.
Δηλαδή είναι σαν να λέμε ότι δε θα χρησιμοποιούσαμε μια άδεια ελεύθερου λογισμικού και ανοικτού κώδικα για μια linux διανομή γιατί μπορεί κάποιος να “έφτιαχνε” μία pro έκδοση και να ζητούσε χρήματα για την εγκατάσταση.
ΔΕΝ γίνεται λόγος για την εκ νέου ανακάλυψη του τροχού.
Αλλά για την ανοικτή πρόσβαση σε όμορφες δημιουργίες και εκπαιδευτικούς πόρους για όλους μας.
Ακόμη για τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης και των πολιτιστικών οργανισμών.
Για την τριβή των παιδιών μας με τα αγαθά του πολιτισμού μας.
Για το πως θα γίνει η διαδικασία της μάθησης πιο ενδιαφέρουσα για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.
Για την αποφυγή της καταστροφής των βιβλίων στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς.
Γιατί να ισχυριστούμε ότι το Rijksmuseum και το The Metropolitan Museum of Art για παράδειγμα εκμεταλλεύονται τα έργα με άδεια PublicDomain και όχι οι άδειες αίθουσες στον ψηφιακό και στον πραγματικό κόσμο ορισμένων βιβλιοθηκών και ορισμένων μουσείων;
Τέλος πώς θα μπορούσε κάποιος για παράδειγμα να εκμεταλλευτεί το έργο “Ο Προφήτης” του Χαλίλ Γκιμπράν το οποίο ανήκει πλέον στον δημόσιο τομέα;
Αυτή είναι η διάκριση νομίζω, το πώς θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε και όχι να εκμεταλλευτούμε όσα απλόχερα μας προσφέρονται μέσα από το περιβάλλον του παγκόσμιου ιστού.
Πρέπει αρχικά να διαχωρίσουμε κάποια πράγματα. Σε άλλο πλαίσιο τίθεται το εκπαιδευτικό υλικό και σε διαφορετικό ένα έργο τέχνης. Δεν είναι το ίδιο πράγμα και δε μπορούν να θεωρούνται το ίδιο. Ασχέτως του είδους της άδειας, ένα έργο τέχνης διέπεται από πνευματικά δικαιώματα και ο δημιουργός έχει κάθε δικαίωμα να το διαθέσει όπως θέλει.
Από εκεί και πέρα, μια άδεια CC-BY-SA δεν περιορίζει με κανέναν τρόπο την πρόσβαση στη γνώση. Αν θέλεις να αντλήσεις γνώση από ένα κείμενο για παράδειγμα, μπορείς άνετα να διαβάσεις ολόκληρο το κείμενο, να κρατήσεις τις σημειώσεις σου, να το προσαρμόσεις κλπ. Απλά αν κάνεις προσαρμογές υποχρεούσαι να τις διαθέσεις με τον ίδιο τρόπο.
Ακόμα δε μπορώ να καταλάβω τι ακριβώς κερδίζει ένας εκπαιδευτικός που θέλει να προσαρμόσει περιεχόμενο υπό CC-BY-SA και να διαθέσει το τελικό αποτέλεσμα υπό CC-BY ας πούμε. Ελεύθερη πρόσβαση υπάρχει και στις δύο περιπτώσεις, ελεύθερη τροποποίηση επίσης. Η μόνη διαφορά είναι ότι η CC-BY-SA αποκλείει τη μικρή ή μεγαλύτερη πιθανότητα ένα προσαρμοσμένο έργο να περιοριστεί με κάποια άλλη άδεια.
Τα έργα τέχνης είναι ένα άλλο κεφάλαιο. Προσωπικά θεωρώ ότι καμία άδεια CC δεν είναι κατάλληλη για αυτά.